De verdwenen stad: Leidseplein nog steeds de plek voor vertier

In het depot van het Stadsarchief van Amsterdam vindt Harmen Snel een kaart met hierop het Leidseplein zoals Gerrit Lamberts het tekende, dus met de oude Schouwburg en de Leidsepoort. Die laatste heette zo omdat je via deze poort de stad verliet en de route naar Leiden begon.

Snel: "Het was overigens niet de eerste schouwburg, want er was al eerder een schouwburg sinds de jaren dertig van de zeventiende eeuw. Die was aan de Keizersgracht. Maar die was afgebrand en toen hebben ze een nieuwe gebouwd aan het Leidseplein."

Het Stadsarchief heeft momenteel een tentoonstelling gewijd aan de tekeningen van Lamberts (nog te zien tot en met 31 juli). "Lamberts was actief in de eerste helft van de negentiende eeuw", vertelt Harmen Snel terwijl we met hem langs de tentoongestelde werken lopen. "Als je afbeeldingen van Amsterdam uit die tijd zoekt, dan kom je meteen bij Lamberts uit. Iedere keer weer." Ook de tekening van het Leidseplein, waarnaar wij op zoek zijn hangt er. 

Met de tekening van Lamberts in de hand, nou ja, een kopietje daarvan, staan we met Floor van Spaendonck en Gijs Stork op dezelfde plek, maar dan tweehonderd jaar later. De trouwe lezers van Het Parool kennen dit duo inmiddels goed van de wekelijkse stadswandelingen die ze maken voor de krant. Ze werden gevraagd om ook bij de tentoonstelling zo'n wandeling te maken. Dat werd uiteindelijk een heel boek met wandelingen aan de hand van de tekeningen van Lamberts. 

Schouwburg van hout

"Het was een houten schouwburg", vertelt Floor. "In die Leidsepoort zaten klokken. Om de stilte te bewaren in die schouwburg waren de muren gevuld met zaagsel. Of dat helemaal werkte, weet ik niet."

Deze schouwburg dateert van 1774 naar een ontwerp van Jacob de Witte. Het was een compleet houten constructie en kreeg daarom de bijnaam de houten kast. Ooit was het gebouw hier neergezet als tijdelijke oplossing, maar honderd jaar later stond ie er nog. Toen werd besloten om het brandgevaarlijke bouwwerk ingrijpend te verbouwen en van stenen buitenmuren te voorzien. Maar deze ingrepen voorkwamen niet dat de schouwburg in 1890 in vlammen opging. Er vielen geen slachtoffers. Maar het hele archief, de bibliotheek, kostuums en decors ging verloren. Vier jaar later werd het huidige stadsschouwburg neergezet.  

Panorama

Op de tekening van Gerrit Lamberts is ook nog een soort tent te zien. Hier was een panorama te zien van de Slag van Waterloo. Kort daarvoor, in 1815, was Napoleon bij Waterloo verslagen door troepen uit Engeland, Hannover, Pruisen en Nederland. Waterloo was toen een plaatsje dat lag in de Zuidelijk Nederlanden. Ons land was tot 1814 door de Fransen bezet geweest.

Het uitzicht op Amsterdam was een ander onderwerp dat in het panoramagebouw was te zien. Op de tekening van Lamberts is het uitzicht op Amsterdam te zien vanaf de Haringpakkerstoren, vlakbij het station.

Verval

Je zou denken dat Lamberts zich rot geschrokken zou zijn als hij kon zien hoe het Leidseplein is veranderd, maar dat is volgens Gijs Stolk niet zo: "Lamberts hield heel erg van de veranderende stad. Hij heeft hele serie tekeningen gemaakt van gebouwen die worden afgebroken. Dan tekent ie daarna de bouwplaats en het nieuwe gebouw. Ik denk dat ie het fantastisch had gevonden. Ook wat hier achter gebeurt."  Gijs wijst op het gapende gat op het plein waar ooit de Heinekenhoek was. Ook het verval van de stad na de Napoleontische tijd was voor Lamberts een geliefd onderwerp. 

Van alle locaties in de stad waar Floor en Gijs kwamen voor het boek, is het Leidseplein hun favoriete plek.

Floor: "Het is een plek waarvan je weet dat er zoveel is veranderd, maar het voelt nog steeds als dat plein van toen. Je hebt hier nog steeds die plekken van vertier en die Schouwburg. Alles is anders, maar tegelijkertijd van de basis van die vroegere structuur, klopt nog steeds heel veel. Het is nog steeds een plek waar het bruist."

Kijk hier voor meer afleveringen van De verdwenen stad 

Dit is de laatste aflevering van deze serie. De volgende serie is vanaf eind oktober te zien en zal over Haarlem gaan.