Wat bezielt een treinrukker? 'Daders raken in roes, ze zijn in fantasiewereld'

Twee minderjarige zusjes maakten het mee in de trein van Amsterdam naar Hoorn: een jongen die zich aftrok in hun coupé. Nog steeds zijn ze ervan geschrokken en durven ze niet meer alleen op pad. Ook Nadia (24) en Milou (28) zagen ieder onlangs zo'n 'treinrukker' en zijn geschokt. De schennispleger was iedere keer een man.

Roes

"Voor een slachtoffer voelt het als een inbreuk op de privacy, en dat is ook zo", zegt klinisch psycholoog Nina ten Hoor. "Maar de pleger realiseert zich dit niet. Voor hem is het veel meer iets lichtvoetigs. Het is leuk en spannend om te kijken hoe het slachtoffer gaat reageren, misschien vindt ze het wel leuk, denkt hij. Deze mannen leven in een droom, een fantasiewereld die versterkt wordt door de opwinding, en dan kom je in een roes."

Als je anderen of jezelf leed aandoet met zulk soort gedrag, zoals in het geval van de treinrukker, wordt het pas een stoornis genoemd. Ten Hoor behandelt mannen met zo'n exhibitionistische stoornis. Ook doet ze onderzoek naar het fenomeen exhibitionisme. "Het gaat altijd om de kick die je ervan krijgt. Ik zie twee soorten plegers: mensen die er echt lol aan beleven en er zin in hebben, en een categorie die die kick opzoekt om negatieve spanning en stress te ontladen."

Tekst gaat door onder de foto.

De mannen die Ten Hoor ziet zijn veelal van middelbare leeftijd. De redenen dat mannen zulk gedrag vertonen zijn uiteenlopend. "Het kunnen mensen zijn met een lage zelfwaardering die hierdoor het gevoel krijgen dat ze weer gezien worden, maar het kan ook iemand zijn die zijn leven een sleur vindt en die op deze manier wat leuke dingen wil beleven. Of iemand die veel porno kijkt en sowieso sterke seksuele gevoelens heeft."

Het kan volgens haar grote problemen opleveren in de relatie die een dader heeft, ook als er kinderen zijn. "Er gaat heel veel leed achter schuil. Maar het echte slachtoffer is toch wel degene die het wordt aangedaan."

Minderjarige slachtoffers

Al helemaal als je bedenkt dat het vaak minderjarigen zijn, zoals de twee zusjes in de trein, die een dader 'uitkiest'. Neigt dat niet naar pedofilie? "Dat denk ik niet", zegt Ten Hoor. "Maar het is aantrekkelijk voor de dader dat er enig ontzag is, en jongere slachtoffers zijn denk ik sneller onder de indruk."

Seksuoloog Erik van Beek ziet ook mensen in zijn praktijk die zulk gedrag vertonen, hij verwoordt het zo: "Je kunt denken dat mensen met apart seksueel gedrag aan gewone prikkels niet voldoende hebben en een soort compensatie zoeken."

Het doel is een schrikreactie teweegbrengen, niet om contact te maken. Volgens Van Beek stoppen die mensen dan ook als ze die reactie bereikt hebben. "Dan hebben ze het gevoel van een soort overwicht en dat brengt ze in die seksuele roes."

Eenmaal daar beland, is er geen weg terug. Dat herkent Nick Borgerdijn, psychotherapeut die mensen met seksverslavingen behandelt. De kunst is om dat vóór te zijn. "Bij allerlei verslavingen is het zo dat je het punt waarop je niet meer terug kunt moet leren herkennen. Vergelijk het met een waterglijbaan: daar kun je niet halverwege beslissen dat je toch maar niet gaat."

Zedendelict

Borgerdijn heeft nog nooit iemand met een exhibitionistische stoornis behandeld, maar kan er wel in het algemeen wat over zeggen. "Het is een bepaalde seksuele voorkeur: iemand raakt er kennelijk opgewonden van. Dat is niet zo ingewikkeld om je voor te stellen: het is iets stouts, het mag niet, ook niet van de wet. Je doet iets waar je anderen schrik mee aan kunt jagen, dat vinden mensen spannend."

Maar inderdaad: hoe spannend iemand zoiets ook vindt, het mag gewoon niet. Door politie of justitie kunnen plegers doorgestuurd worden naar Van Beek of Ten Hoor om met therapie te zorgen dat ze niet opnieuw anderen de schrik aanjagen met hun geslachtsdeel. Bovendien: uit onderzoek blijkt dat dit gedrag bij vijf à tien procent van de daders kan escaleren, vertelt Ten Hoor. "Dat betekent ook aanranding of verkrachting. Dus onschuldig is het zeker niet."

Aanstekelijk

Dat er nu media-aandacht is voor de 'treinrukker', kan het voor deze jongen extra spannend maken, zegt Borgerdijn. Ook zijn alle drie de therapeuten het erover eens dat dit gedrag anderen op ideeën kan brengen. Borgerdijn: "Maar het geldt altijd dat je helder onderscheid moet maken tussen je stoute fantasieën, die iedereen mag hebben, en het effectief tot gedrag overgaan. Bij de meeste mensen zit er toch wel een behoorlijke rem op in de vorm van het geweten. Maar als die rem niet werkt door een of andere omstandigheid, dan wordt het vervelend."