De verdwenen stad: De oorlog speelt een grote rol in de Beethovenstraat

De Beethovenstraat ontstond zo'n honderd jaar geleden als onderdeel van Plan Zuid. De beroemde architect Berlage kreeg de opdracht voor een grote gebiedsuitbreiding ten zuiden van de toenmalige stadsgrenzen.

"Het is een enorm gebied dat loopt vanaf het Olympisch Stadion tot aan de Berlagebrug", vertelt Frank van Kolfschooten. Hij woont zelf in de Beethovenstraat en heeft er zijn levenswerk van gemaakt de geschiedenis van de straat te beschrijven. 

Het gebied bestond voornamelijk uit weilanden en boerderijen, dus het had heel wat voeten in de aarde om het plan hier te kunnen realiseren. 

Begonnen werd om kanalen te graven ten noorden en ten zuiden van het uitbreidingsgebied. De waterverbinding was nodig om met schepen zand aan te kunnen voeren om het hele gebied met een meter zand op te kunnen hogen. Dit alleen al kostte een jaar of tien om te realiseren. Rond 1925 kon eindelijk worden begonnen met bouwen. 

Oorlog

De geschiedenis van de Beethovenstraat is onlosmakelijk verbonden met die van de oorlog. Voor de oorlog vestigden veel joodse families zich in deze nieuwbouwstraat. Dat waren Nederlanders, maar ook Duitsers die waren gevlucht nadat Hitler aan de macht was gekomen. In deze buurt kon je nog relatief makkelijk aan een woning komen. Voor de Duitse joden was lunchroom Delicia een belangrijke ontmoetingsplek. 

Van Kolfschooten: "Duitse joden waren hier een lunchroom en banketbakkerij begonnen. Ze verkochten typisch Duitse taarten. Hier kwamen veel Duitse migranten. Ze kochten hier de dingen die ze thuis ook hadden. Ze misten hun land heel erg, omdat de Duitse joden zich in de eerste plaats Duitser voelden." 

Maar met veel van deze joodse mensen is het niet goed afgelopen. De meeste van hen werden weggevoerd naar de vernietigingskampen. Ook de eigenaren van lunchroom Delicia. Voor de deur van de toenmalige zaak liggen nu struikelstenen met hun namen en die van hun familieleden. 

Van Kolfschooten: "Er woonden zoveel joden in de Beethovenstraat die de oorlog niet hebben overleefd, dat je ze overal zou kunnen neerleggen. Je zou letterlijk kunnen struikelen over de vele struikelstenen."

Oorlogsmonument

Op de hoek van de Beethovenstraat met de Apollolaan staat een indrukwekkend oorlogsmonument. Het zijn drie mannen voor een vuurpeleton. Het is een verwijzing naar een executie van een groot aantal verzetsmensen op deze plek in oktober 1944. Aanleiding was de aanslag door het verzet op een nazi. Uit wraak werden twee huizen in brand gestoken en 29 verzetsmensen uit de gevangenis naar hier gebracht en doodgeschoten. 

"Na de oorlog is dit de drukstbezochte herdenkingsplek geworden na de Dam", vertelt Van Kolfschooten. "Er komen ook heel veel joodse families naartoe omdat er hier zoveel joods leed is geweest."  

Kunstenaars

De Beethovenstraat was ook een geliefde plek voor kunstenaars. De bekende actrice Fien de la Mar woonde er. En ook Max Beckmann. Beckmann was een Duitse schilder met grote reputatie. Hij was niet joods, maar nadat zijn kunst door de nazi's als "Ontaarde kunst" werd beschouwd, besloot hij toch te vluchten. In de Beethovenstraat kwam hij in een pension terecht, pal tegenover het huidige woonadres van Van Kolfschooten. 

Een andere kunstenaar van faam was keramist Bert Nienhuis. Hij woonde op nummer 19. Zijn kleinzoon Bert, die later een bekende fotograaf zou worden, kwam vaak bij zijn opa omdat zijn school om de hoek was. Overblijven deed hij bij opa. Bert herkent nog veel van de sfeer ervan. "Het was een exclusieve straat", herinnert Bert zich. "Men was rijk en goed gekleed. Mensen spraken ook een beetje geaffecteerd."

Tot Berts grote vreugde is boekhandel Van Rossum nog steeds aanwezig in de straat: "Daar heb ik mijn eerste fotoboek gekocht. Ik wilde vanaf mijn negende al fotograaf worden en op mijn tiende had ik dat boek. En zo is het begonnen."

Princesseflat

De Beethovenstraat is inmiddels een kilometerslange straat die onder de A10 doorloopt naar de Zuidas. Met Frank van Kolfschooten zakken we af in zuidelijke richting. Het ziet er hier heel anders uit dan het eerste en bekendste deel van de straat, waar alle winkels zijn. Hier zijn flats aan beide kanten, gebouwd in de jaren vijftig en zestig. Het geeft de straat een minder exclusieve aanblik, maar toch staan er een paar pareltjes tussen. Met als hoogtepunt de monumentale Princesseflat van de architect Mart Stam. Het is inmiddels een Rijksmonument. "Het gebouw zit bijzonder in elkaar", vertelt Van Kolfschooten. "Het heet ook wel de sterflat, omdat het een stervormige plattegrond heeft. De ramen en de balkons zijn zo gemaakt dat je op alle momenten van de dag zon hebt." 

Valley

Sluitstuk van de straat en misschien ook wel het hoogtepunt,  is het futuristische gebouw Valley van Winy Maas. Nu al komen mensen van over de hele wereld naar de Beethovenstraat om het te bekijken. "In dat gebouw zijn peperdure huurwoningen en er zitten ook allemaal bedrijven in." Helemaal bovenin komt straks een skybar. Van Kolfschooten kan niet wachten totdat die wordt geopend. "Dan zul je een schitterend uitzicht hebben, waarbij je waarschijnlijk tot aan het begin van de Beethovenstraat kunt kijken."

Kijk hier voor meer afleveringen van De Verdwenen Stad.