Invoering basisinkomen goed idee? "Het leidt tot minder bullshit jobs"

De discussie rondom het basisinkomen wordt onder meer aangezwengeld in Amsterdam, waar een groep burgers het heft in eigen hand heeft genomen. Op eigen initiatief zamelen ze geld in om vijf Amsterdammers een jaar lang van een basisinkomen te voorzien. De zachtmoedige protestbeweging Collectief Kapitaal moet zorgen voor systeemverandering, zo stelt initiatiefnemer Denise Harleman. 

'Gratis geld'

In Amsterdam maakten De Groenen, De Basisinkomen Partij en de Piratenpartij, die samen een lijst vormden, de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen het basisinkomen al eerder tot een van de belangrijkste speerpunten. Toch staan niet alle politieke partijen enthousiast tegenover een basisinkomen. Niet verbazingwekkend, benadrukt financieel adviseur Hinrich Slobbe. "Wij Nederlanders zijn protestants gekleurd en vinden het idee van 'gratis geld' heel lastig."

Het Centraal Planbureau (CPB) en Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) concluderen in het rapport Kansrijk armoedebeleid dat een basisinkomen de sociale zekerheid toegankelijker maakt. Er hoeven minder administratieve en bureaucratische handelingen verricht te worden. Burgers hoeven met een basisinkomen namelijk geen uitkeringen of toeslagen meer aan te vragen. Ook zou het belastingstelsel stukken makkelijker worden, onder meer door de afschaffing van kortingen en toeslagen. 

Want juist door het basisinkomen in te voeren, wordt het voor burgers eenvoudiger overzicht te houden over de eigen financiën. Zij zullen mogelijk meer verstandige financiële beslissingen nemen, waardoor zij minder snel in de problematische schulden komen, zo is de voorspelling van het CPB en SCP-rapport. En dat niet alleen, ook krabbelen huishoudens sneller uit de armoede. 

Minder bullshit jobs 

Ook financieel adviseur Slobbe wijst met de invoering van een basisinkomen op minder administratieve rompslomp. Hij vult aan: "Ook leidt het tot minder bullshit jobs die alleen te maken hebben met wet- en regelgeving. Het huidige stelsel is opgebouwd op basis van uitkeringen en toeslagen met onnodige controles en bureaucratie."

Daarnaast maakt het volgens de financieel adviseur een einde aan de veelheid studiebeurzen, verschillende bijstandsvoorzieningen en procedures rondom verplichte sollicitaties. "Het accent komt meer op zelfontwikkeling te liggen."

Lokale intiatieven 

In Amstelveen heeft GroenLinks zich al meerdere malen over invoering van een basisinkomen gebogen. Volgens raadslid Stieneke Kruijer heeft de partij inmiddels drie keer een informatie bijeenkomst over dit onderwerp georganiseerd. "De toeslageaffaire had voorkomen kunnen worden als er een basisinkomen was geweest." PvdA Haarlem geeft aan positief tegenover experimenten met een basisinkomen in de gemeente te staan. 

Tekst loopt door onder afbeelding 

En ook D66 Hoorn ziet het basisinkomen liever vandaag dan morgen ingevoerd worden en kijkt met veel interesse naar de resultaten van Collectief Kapitaal. Kandidaat-raadslid Sabine Bruijne laat weten te willen onderzoeken of een soortgelijk initiatief ook in Hoorn  gerealiseerd kan worden. 

Toch wijzen politici en deskundigen ook op mogelijke negatieve effecten van invoering van een basisinkomen. Als iedereen vanaf 18 jaar een standaard bedrag per maand krijgt dat genoeg is om in het dagelijkse levensonderhoud te voorzien, kan bij mensen de prikkel ontbreken om aan het werk te gaan, legt ook Slobbe uit.

Afname werkbereidheid

En dat terwijl we al een groot aantal openstaande vacatures hebben. Eind maart waren er volgens het CBS 85,7 duizend openstaande vacatures in Noord-Holland. Onze provincie staat met dit aantal op nummer 2 van alle provincies. Toch blijk uit onderzoek van de Universiteit Leiden dat er geen verband is tussen het basisinkomen en afname van de werkbereidheid. 

Het CPB en SCP concluderen in het rapport verder dat het onvoorwaardelijke karakter tegen kan werken. Iedereen krijgt namelijk een basisinkomen, ook mensen met een hoger inkomen terwijl zij in principe geen ondersteuning nodig hebben. Doordat deze inkomensgroep meer belasting betaalt, wordt dit deels rechtgetrokken, maar dit kan tot een negatief arbeidsmarktaanbod leiden. Meer mensen zullen er mogelijk voor kiezen een dag minder te werken. 

Daarnaast zijn de kosten van een basisinkomen hoog, zo concludeert Slobbe. Deze lopen al snel tegen de 12 tot 13 miljard euro per maand. "Natuurlijk is dat veel geld", zegt de financieel adviseur, "maar aan de andere kant wordt dit nu ook al uitgegeven aan uitkeringen en toeslagen. Met het basisinkomen krijgt het nu alleen een andere vorm."

Onzeker

In het onderzoek Het Basisinkomen: waarom zouden we dit (niet) willen? wordt getwijfeld aan het basisinkomen als middel om armoede te bestrijden. De hoogte van het basisinkomen kan namelijk niet voor langere tijd worden gegarandeerd. Afhankelijk van de politiek zou het bedrag namelijk kunnen verschuiven. 

Volgens een van de onderzoekers Ingrid Robeyns, hoogleraar Ethiek aan de Universiteit van Utrecht, is het voor het inschatten van de gevolgen van het basisinkomen tasten in het duister, waardoor het ingewikkeld is de voor- en tegens goed in kaart te brengen.

Zo is er volgens het rapport waaraan Robeyns haar medewerking verleende te weinig gekeken naar alternatieve vormen. Het kan zijn dat het basisinkomen een positief effect heeft, maar misschien leiden andere vormen van beleid tot meer effect. Uitgebreid onderzoek naar de details en alternatieven zijn volgens het rapport daarom van groot belang om tot een weloverwogen oordeel te komen.