In het programma De verdwenen stad gaan we iedere keer naar een andere plek in Amsterdam om te kijken hoe die in de loop van de tijd is veranderd. Deze keer zijn we bij de Overtoom. Nu is het een drukke verkeersader met auto's, trams en fietsers, maar vroeger was het dat ook, alleen toen met boten. De Overtoom was een vaart, de Overtoomse Vaart.
De Overtoom is tegenwoordig een drukke verkeersader de stad in en de stad uit. Maar dat was in vroeger tijden niet anders, alleen was de Overtoom toen een maritiem knooppunt. Met de demping van de Overtoomse Vaart kwam daar ruim honderd jaar geleden een eind aan.
Tekst gaat verder onder foto
Overhaal
Aan het einde van de huidige Overtoom is nog steeds water: daar gaat de Kosterverloren Vaart over in de Schinkel. In de 15e eeuw konden boten via de Schinkel en de Nieuwe Meer naar het Haarlemmermeer. Via het Haarlemmermeer kon je eigenlijk overal in Holland komen. En dat was de Graaf van Holland een doorn in het oog. Hij wilde dat de Amsterdamse schepen over Haarlem zouden varen omdat daar tol moest worden betaald. Daarom liet hij in de Schinkel een dijk aanleggen. De nieuwe vaarweg moest worden versperd. "Maar dat was natuurlijk onhandig", legt Tim Streefkerk uit. Hij is conservator bij het Scheepvaartmuseum. "De tuinders konden met hun producten niet meer de stad in. Daarom werd toestemming verleend om een kleine overtoom te maken."
Tekst gaat verder onder foto
Bij een kleine overtoom werden de schepen met pure mankracht over de dijk getrokken. Bij een grote overtoom gebeurde dat met een rad en een soort glijbaan, waardoor ook grotere boten konden worden overgehaald.
Streefkerk: "Ze waren in Haarlem heel benauwd dat de vaarroute waar tol werd geheven alsnog omzeild zou worden. Dus hier moest een hele simpele overtoom komen. Zonder hulpmiddelen. Maar je ziet eigenlijk dat het hier binnen een paar jaar al heel erg druk wordt met schepen."
Tekst gaat verder onder foto
Vertier
De dam in de Schinkel trekt ook veel bekijks. Het was een mooi gezicht om zo'n ploeg stoere mannen een schip over de dam te zien trekken. Aan de andere kant van de dam was ook de opstapplaats voor beurtschepen die personen vervoerden naar andere steden.
Streefkerk: "Die schepen waren vaak te groot om over de overtoom getrokken te worden. Het gebeurde wel. En daar kwamen natuurlijk ook mensen op af. Het moet een geweldig spektakel zijn geweest. Hoop geschreeuw. Kerels die vallen. Aan touwen trekken. Schepen die er net af schieten. Dus je ziet dat in de zeventiende eeuw rond de overtoom allemaal herbergen komen. Mensen kwamen hier om een leuke dag te hebben."
Mensen kwamen naar de overtoom om een leuke dag te hebben"
De Bonte Os
Een van de laatste overgebleven herbergen uit die tijd is De Bonte Os. "Het was in eerste instantie een herberg", vertelt Tim Streefkerk. "Later kreeg het ook de functie van een veerhuis waar de veerdiensten geregeld konden worden." In de jaren zestig van de vorige eeuw werd het vervallen veerhuis officieel monument en in de oude glorie hersteld.
Tekst gaat verder onder foto.
"De Fransen wilden van al die keuren, tollen en voorrechten af. Dat belemmerde maar het transport door Nederland"
Geen voorrechten meer
"Die overhaal is gebleven tot in de Franse tijd", legt conservator Anton Wegman uit. "Rond 1810 werd er pas een sluis aangelegd. De Fransen wilden van al die keuren, tollen en voorrechten af. Dat belemmerde maar het transport door Nederland."
Zo werd geprobeerd om de scheepvaart, die toen in crisis verkeerde, een nieuwe impuls te geven. Behalve een sluis komt er bij de Overtoom dan ook een brug. In het begin een houten brug, later een metalen brug en pas de oorlog kwam hier een ophaalbrug. De sluis wordt tijdens de Tweede Wereldoorlog weggehaald.
Kijk hier voor meer afleveringen van De verdwenen stad.
Download de app
🔔 Blijf op de hoogte van nieuws uit jouw regio, download de gratis NH Nieuws-app via de App Store of de Google Play Store.