Dagboek verzetsheldin omgezet in een dans: "Door vertaling in beweging voel je de impact"

Het dagboekje van het laatste oorlogsjaar van Hetty van der Togt is niet meer dan een verzameling karton, behang en wc-papier, waar ze in minuscule lettertjes haar dagelijkse leven opschrijft na haar arrestatie. Ze werd betrapt op het rondbrengen van de verzetskrant Parool. En wie weet deed ze nog wel meer. Maar daar weten haar kinderen niets van. Hetty praatte niet over de oorlog. 

Ook van haar schrijfsels wisten de kinderen niets en bijna was het dagboekje verloren gegaan toen Hetty in 2011 overleed. Tijdens het opruimen van het ouderlijk huis komt een doos met archiefmappen en een oud rood handtasje in de gang te staan, klaar om bij het vuil gezet te worden. Totdat één van haar schoondochters toch even gaat lezen wat er allemaal in staat. 

'Dit mag niet weg'

"Oh, dit mag helemaal niet weg. Dit is historie", herinnert Dorien Reitsma haar schoonzus zeggen. Dorien uit Alkmaar is een dochter van Hetty. Drie jaar na het overlijden van haar moeder durft ze pas de briefjes echt te lezen. En ze schrijft ze over, om het verhaal van Hetty goed te kunnen bewaren. 

Moet het een boek worden, een film of een musical? Dorien kan het niet loslaten. Totdat ze een voorstelling van Dansgroep Haarlem van artistiek leider Haya Maëla bijwoont. Dan weet ze het: het dagboek moet op muziek en dans gezet worden. "Ik zag het voor me", vertelt ze als ze een repetitie van de dansgroep bijwoont. "Ik dacht, 'hier moet ik iets mee'. Niet alleen voor ons, haar kinderen, maar voor iedereen." 

Haya Maëla heeft een indrukwekkende dans uitgeschreven, die vorig najaar al de première beleefde. Alleen toen was het door coronamaatregelen alleen voor een klein publiek. Nu het opgenomen is in het programma voor 'Theater Na De Dam', vindt de choreografe het 'heel eervol' om de voorstelling weer te mogen doen vlak na de dodenherdenking.

Maar ze weet nog wat voor een klus het was om de voorstelling te maken. "Wat een verhaal en hoe ga je dat in een dans omzetten!" Haya heeft veel gepraat met Dorien, veel research gedaan naar de oorlog en naar hoe mensen omgaan met zoveel leed. "En er staat niet veel in het dagboek, alleen maar kleine zinnetjes. Maar het was wel beeldend genoeg, dat ik meteen ideeën kreeg."

Bewegingsvormen

Aan haar dansers legt ze tijdens de repetitie nog een keer uit hoe belangrijk het ritme en de richting van de beweging is. "We hebben allemaal bewegingsvormen gezocht om de gedachte duidelijk te maken voor jezelf en voor anderen: 'ik doe hier niet aan mee, ik ga het anders doen'. Dus ja, blijf je stilstaan, ga je meelopen of ga je er tegen in lopen."

De keuze van Dorien om de woorden in dans om te zetten pakt goed uit. Ook zonder tekst en uitleg zie je een groep vrouwen die elkaar vindt en elkaar helpt in de cellen, tijdens het transport naar Duitsland en in het werkkamp. De emotie spat eraf, terwijl juist de tekst van Hetty op de papiertjes heel feitelijk zijn. "Ze schrijft heel nuchter", vertelt Dorien. "Bijna nergens schrijft ze over dat ze haar familie mist, of over de jongen waar ze toen verliefd op was. Ze schrijft zelfs in de trein naar München dat het een 'prachtreis' is, terwijl ze hartstikke ziek is. Volgens mij is dat cynisch", denkt Dorien. 

Emoties 

De kinderen van Hetty weten amper iets over haar verzetsdaden en de tijd dat ze een gevangene was van de Duitsers. Op de leeftijd dat generatiegenoten wel over de oorlogsjaren willen praten, krijgt Hetty afasie en kán ze het niet meer onder woorden brengen. Voor Dorien komen door haar actie de emoties die haar moeder niet kon opschrijven eindelijk tot uiting. 

De voorstelling 'Dagboek 44 45' is woensdag 4 mei om 21.00 uur in De Schuur in Haarlem te zien en zal later ook nog in Den Haag worden opgevoerd. Daarna mogen andere dansgroepen uit het hele land aan de slag met de choreografie van Haya Maëla en hun eigen interpretatie opvoeren.