De verdwenen stad: veemarkt en abattoir voor schonere stad

In 1887 kwamen er een centrale veemarkt en een abattoir aan de Cruquiusweg bij het Oostelijk Havengebied. Tot dan toe werd het vee verspreid door de stad geslacht door slagers. Het zorgde voor stankoverlast en slachtafval dat niet goed werd verwerkt. De hygiëne liet te wensen over. Daarom werd besloten de activiteiten centraal te organiseren. Een keer per week vond hier een markt plaats waarbij het vee werd verhandeld. Er waren afzonderlijke afdelingen voor runderen en paarden, kalveren, schapen en varkens.

Onhygiënisch

Veel is er niet meer over van de oorspronkelijke plek. Het perron, waar de dieren uit de trein stapten, is er nog wel en ook het toegangshek met aan weerzijde de dienstwoningen is van de sloop gered. Maar van de bebouwing van voormalige veemarkt is alleen het karakteristieke koffiehuis nog over. Het binnenterrein biedt nu onderdak aan tal van ondernemingen.

De blokvormige bouwsels zijn er in de jaren tachtig neergezet en vallen qua architectuur flink uit de toon in vergelijking met de oorspronkelijke bebouwing. "Nee, de gebouwen zijn niet zo mooi", zegt buurtbewoner Leon Paquay. "Dat heeft waarschijnlijk ook te maken met de aannemer die tijdens de bouw failliet ging. Toen heeft de bouw heel lang stilgelegen voor deel twee werd ontwikkeld."

Op het veemarktterrein moesten bedrijfjes uit de buurt een plek krijgen. Paquay: "Loodgieters, timmermannen enzo zaten in de wijken, maar dat wilde de gemeente niet meer. Uit overweging van overlast of wat dan ook. Hier zijn toen kleine bedrijfsunits ontwikkeld."

Om dezelfde reden is ooit de veemarkt en het abattoir hier ontwikkeld omdat ook dat in de stad gebeurde. Het vee werd verspreid door de stad in winkels en werkplaatsen geslacht. "Ik weet niet of je nog weet hoe groot een koe is", zegt Leon Paquay, "maar dat is best een werkstukje, zal ik maar zeggen. Daar kwam natuurlijk veel afval bij vrij en dat werd niet zo netjes opgeruimd. Het stonk verschrikkelijk. Men kampte met een groot hygiënisch probleem. De stad Amsterdam heeft toen besloten: we gaan dat oplossen door een eigen veemarkt en abattoirterrein te maken." Buiten de stad werden nu nieuwe faciliteiten opgericht.

Afmelker

Cor Langeveld kwam als jongetje vaak op de veemarkt wanneer zijn vader koeien ging verhandelen. "Mijn vader was een afmelker. Hij kocht koeien die net gekalfd hadden, die ging ie dan melken en afmesten." Als ze niet voldoende melk meer gaven, gingen ze naar de slacht. Cor vond het altijd een hele belevenis om mee naar de veemarkt te gaan: "Vooral als je naar het abattoir toeliep waar de koeien geslacht waren. De eerste keer schrik je wel, maar later wen je er aan." 

Boek

Het meest in het oog springende gebouw op het terrein is ongetwijfeld het voormalige koffiehuis. Hier warmden de boeren zich in de winter op met een kop koffie of dronken ze een borreltje als de koop was gesloten. "De handelaren hadden een flinke portefeuille, een boek noemde mijn vader dat", vertelt Jo Haen. Haar vader handelde in schapen. "Aan dat boek zat een ketting die door zijn knoopsgat ging. Dan kon het niet gestolen worden. Soms zaten er duizenden guldens in zijn portefeuille."

Abattoir

Na de markt gingen de dieren naar het abattoir. Maar het was ook mogelijk om het vee nog een nachtje over te laten blijven als het niet meteen kon worden geslacht.  Het abattoir bevindt zich aan de overkant van de Veelaan. De dieren moesten dus de weg oversteken. Soms maakte een koe daarbij van de gelegenheid gebruik en zette ze op een lopen.

Paquay: "Dan gingen ze opeens de Indische buurt in. Was er ineens een koe los en zie 'm dan maar weer eens terug te krijgen."

Varkenskop

Ook van het abattoirterrein is alleen het toegangshek met de dienstwoningen over. De rest is woongebied geworden. Tegen de muur van een van die woningen hangt nog wel een varkenskop achter tralies, ter herinnering aan wat hier ooit was. 

De veemarkt heeft hier tot 1974 plaatsgevonden. Het abattoir bleef nog tien jaar langer in bedrijf.  

Kijk hier voor meer afleveringen van De verdwenen stad