Hoeveel groene energie is het leven van een bijzondere roofvogel waard?

In de vroege ochtend van woensdag 26 mei ging het mis: de lammergier, die de nacht ervoor in het Robbenoordbos had doorgebracht, vloog zich te pletter tegen een windmolen langs de Schervenweg in Wieringerwerf. 

Hans Pohlmann van Landschap Overijssel merkte direct dat er iets mis was. Hij volgde de vogel, die een zender bij zich droeg, al vanaf het moment dat hij het Nederlandse luchtruim binnenvloog. Hij spoedde zich naar het windpark en vond de dode roofvogel. 

Pohlmann windt zich erover op dat de windmolens nog niet waren voorzien van een  vogeldetectiesysteem, iets wat op andere plekken al wel het geval is. "In landen als Portugal en Spanje, maar ook in Zeeland, wordt een systeem gebruikt op de windmolens die ervoor zorgt dat de wieken automatisch stoppen met draaien als er een grote vogel in de buurt is", vertelde hij in mei tegen NH Nieuws. "Dat systeem zou wat ons betreft op alle windmolens moeten zitten."

Hij is niet de enige: ook PvdD-Kamerleden Vestering en Van Raan willen van de minister weten of zij erkent dat vogeldetectiesystemen levens kunnen redden en of ze bereid is ervoor te zorgen dat alle windturbines worden uitgerust met zo'n systeem én een zwarte wiek, waarmee mogelijk ook 'birdstrikes' worden voorkomen.

'Maatwerk per park'

De minister erkent dat de dood van de lammergier in Wieringermeer mogelijk voorkomen had kunnen worden met een vogeldetectiesysteem, maar benadrukt dat zo'n systeem geen garantie biedt. Van de kosten kan ze alleen een schatting geven, mede omdat het 'in alle gevallen maatwerk per park' vereist.  

Als windmolens voldoende dicht bij elkaar staan, volstaat één detectiesysteem voor meerdere windmolens. Zo'n systeem kost zo'n 20 à 35 duizend euro. Inclusief de onderhoudskosten van 3 à 7 duizend euro per jaar komen de totale kosten voor de hele levensduur van de turbine(s) op 100 duizend euro per systeem, schrijft minister Schouten.

De vraag of ze bereid is ervoor te zorgen dat alle turbines worden uitgerust met vogeldetectiesystemen schuift ze door. "Provincies zijn bij nieuwe windturbines het bevoegd gezag voor het verlenen van ontheffingen en vrijstellingen en vergunningen op grond van de wet Natuurbescherming."  

50 duizend dode vogels

Volgens ecologisch adviesbureau Waardenburg maakt een gemiddelde windturbine jaarlijks zo'n twintig slachtoffers. Turbines in de buurt van de kust eisen meer vogellevens dan turbines omdat er bij de kust meer vogels vliegen. De slachtoffers zijn lang niet allemaal roofvogels, zoals in de Wieringermeer en in 2018 in Lelystad, maar vooral minder zeldzame, inheemse fladderaars. 

Om een beeld te geven: in windpark Wieringermeer staan 99 windmolens, waartegen ieder jaar naar schatting dus zo'n 2.000 vogels zich te pletter vliegen. En dat is nog maar één windpark. In totaal staan er zo'n 2.300 windmolens in Nederland, die - als de schattingen kloppen - ieder jaar goed voor een slordige 50 duizend dode vogels.

Branchevereniging voor windenergie Nwea zei twee jaar geleden in Trouw het probleem niet te ontkennen, maar ook niet groter te willen maken dan het is. Vergeleken met windmolens komen er veel meer vogels om door verkeer en katten, betoogt ze. 

Studies wijzen uit dat de vogeldetectiesystemen effectief zijn, benadrukken de PvdD'ers. Een vogeldetectiesysteem kan het aantal dode vogels door aanvaringen met windmolens met ruim tachtig procent terugdringen, zo luidt de conclusie van deze studie. Noors onderzoek toont aan dat het zwart schilderen van een wiek ook een groot verschil maakt. Het Rijk onderzoekt nu in de Groningse Eemshaven of dat ook in Nederlandse praktijk geldt. 

Productieverlies

Energiebedrijven zijn doorgaans geen fan van de vogeldetectiesystemen, en dat is niet uitsluitend vanwege de hoge aanschaf- en onderhoudskosten. Ook het productieverlies speelt een rol, want iedere keer dat een vogeldetectiesysteem een (zwerm) vogel(s) detecteert die richting de turbine vliegt, moet het gevaarte worden stilgezet en produceert dus geen groene energie. 

Vattenfall, tevens eigenaar van het grootste deel van windpark Wieringermeer publiceerde vorig jaar een onderzoek waaruit blijkt dat vogels 'heel goed zijn in het ontwijken van windturbinebladen'. Volgens het onderzoek vlogen 99 procent van de vogels in een Deens windpark tussen de bladen door in plaats van ertegenaan.  

Waar Vestering en Van Raan suggereren dat het productieverlies beperkt blijft, denkt de minister daar anders over:

"Het productieverlies per turbine is afhankelijk van hoe vaak een turbine stil moet staan en dit is afhankelijk van welke vogelsoorten moeten worden gedetecteerd en in welke mate die soorten aanwezig zijn in de omgeving. Wanneer het systeem zo wordt ingesteld dat de meeste grote vogels worden herkend en hun aanwezigheid leidt tot stilstand, zal er sprake zijn van een substantieel lagere opwek."

Een à twee ton verlies

Het in 2019 geopende Windpark Krammer in Zeeland is het eerste Nederlandse windpark dat met de detectiesystemen werkt. "Vrijwel dagelijks staan er molens tijdelijk stil omdat er een vogel langsvliegt", zei projectmanager Van Hout vorig jaar tegen Omroep Zeeland. Dat is jaarlijks zo'n 120 duizend  à 180 duizend euro aan gederfde inkomsten. "Dat is een behoorlijk bedrag. Maar we willen graag dat de vogels, en met name de grote zeearend, hier blijven vliegen." 

Met de toenemende vraag naar duurzame energie is het onvermijdelijk dat er ook in (de buurt van natuurgebieden) windturbines komen te staan. Omdat de kans op dodelijke aanvaringen in zulke gebieden relatief groot is, zullen de vogeldetectiesystemen hun waarde bewijzen. In het Zeeuwse Windpark Krammer (34 turbines) werden jaarlijks twintig dode vogels gevonden, vooral meeuwen en eenden. 

Als het windpark door het stilzetten van de turbines 15 duizend euro aan inkomsten mist, is het leven van een gemiddelde vogel 7.500 euro waard, exclusief de kosten voor aanschaf en onderhoud van de systemen.