Een op tien zzp’ers in de schulden vanwege de TOZO: "Die regeling sloeg nergens op"

Zzp’ers die door de coronacrisis minder inkomen hebben, kunnen met de TOZO hun inkomen aanvullen tot maximaal 1.075,44 euro voor alleenstaanden en 1.536,34 euro voor gehuwden of samenwonenden. In totaal maakten 95.028 Amsterdammers, gebruik maakten van de regeling, hiervan moeten nu 9.710 mensen een groot of klein deel terugbetalen. 

“Het is helemaal geen steunmaatregel maar eerder een terugvalmaatregel”, vertelt evenementenproducent Jan Marne Haak. Zijn werk kwam van de ene op de andere dag compleet stil te liggen vanwege de coronacrisis. “Als je het over steun hebt, dan denk je aan een soort bodem van waaruit je verder kan werken met je bedrijf. Maar dat is het niet.”

Het bedrag van 1.075 is volgens Haak veel te laag om van rond te komen. “In Amsterdam ken ik bijna niemand die minder dan 1.600 euro vaste lasten heeft. Als ondernemer heb je huur of een hypotheek, servicekosten, bedrijfsverzekering, zorgverzekering en een arbeidsongeschiktheidsverzekering, dan zit je zo op 1.600 euro of meer.

Om aan die 1.600 euro te komen dacht Haak eerst nog dat hij een zo’n 525 euro zou moeten bijverdienen. Maar zo werkt het dus niet. “Alles wat je verdient gaat eerst van die 1.075 euro af. Dus om 1.600 euro over te houden, moet je dus ook gewoon 1.600 euro verdienen. Die regeling slaat dus helemaal nergens op”, legt hij uit.

Kijk hieronder naar het interview met evenementenproducent Jan Marne Haak

Uiteindelijk lukte het Haak om bijna elke maand 1.600 euro te verdienen. “En dat terwijl je sector verboden is”, vertelt hij trots. Alleen in de maanden dat het echt niet lukte, bouwde hij schuld op. “Bij mij is dat ongeveer 3.000 euro. Maar voor iemand die minder geluk had, kan de schuld makkelijk oplopen tot 15.000 euro. En dat is een hele nare manier om een crisis uit te komen.”

Een ander uitgavenpatroon

Ook volgens senior onderzoeker Ombudsman Metropool Amsterdam, Josje Jap Ngie, is het bedrag dat mensen vanuit de TOZO ontvangen in veel gevallen ontoereikend gebleken. “Zzp’ers hebben een uitgavenpatroon dat is gebaseerd op hun inkomen. Als dat inkomen wegvalt en je moet noodgedwongen een beroep doen op de TOZO, dan krijg je helaas te maken met te weinig inkomen om je vaste lasten te kunnen voldoen”, vertelt ze.

Jap Ngie vindt dat de overheid soms te veel van ondernemers verwacht, terwijl niet alle ondernemers alle zaken goed op orde hebben. In haar werk voor de ombudsman hoort Jap Ngie regelmatig schrijnende verhalen van ondernemers die het niet meer volhouden. “Als je financieel en mentaal helemaal aan de grond zit, dan is het laatste wat je kunt adequaat op schulden reageren, wat wel verwacht wordt.”

Dat er onduidelijkheden waren over de criteria toen de TOZO werd ingevoerd, onderschrijft Jap Ngie. “De regeling is met grote snelheid ingevoerd om ondernemers snel van dienst te kunnen zijn. Hierbij is vooral in het begin de keuze gemaakt om voorschotten uit te keren zonder de strenge toets die doorgaans voorafgaat aan de definitieve toekenning van een uitkering. Mede hierdoor bleek achteraf dat sommige ondernemers geen recht hadden op de al uitgekeerde TOZO, wat leidt tot een terugvordering.”

Dit is bijvoorbeeld het geval bij studerende zzp’ers met recht op studiefinanciering. “Omdat studiefinanciering een lening is, voelt dit voor de zzp’ers als heel onrechtvaardig. Zij moeten nu lenen bij DUO om de TOZO terug te kunnen betalen aan de gemeente”, vertelt Jap Ngie.

Een andere groep zijn de ondernemers die gedurende het tijdvak waarin zij TOZO ontvingen toch meer inkomen hebben genoten dan waarop zij volgens de TOZO regeling recht op hadden. “Ook hier is soms een gevoel van onbegrip, omdat er bij een aantal van hen wel degelijk sprake was van een terugval in inkomsten”, aldus Jap Ngie.

En ook het, opnieuw goed bedoelde, ontbreken van de partnertoets heeft voor partners van de zpp’ers een onverwachte consequentie. “Veel mensen krijgen nu ineens een terugvordering vanwege het inkomen van de partner. De partners krijgen dan een terugvordering van de Belastingdienst. Soms moeten ze dan ineens 1.000 euro loonheffingskorting nabetalen.”

Tot slot is er een groep waarvan achteraf bleek dat ze toch niet aan voorwaarden voldeden, zoals ondernemers zonder inschrijving bij de Kamer van Koophandel.

Zorgvuldige terugvorderingen?

Volgens Josje Jap Ngie gaat de gemeente Amsterdam zorgvuldig met de terugvorderingen om. Zo worden er speciaal medewerkers geworven om samen met de ondernemers tot realistische betaalafspraken te komen.

Toch wil ook de gemeente uiteindelijk wel geld zien. “Te veel of onterecht verstrekte TOZO-uitkeringen zullen we moeten terugvorderen. Dit doen we op een manier die past bij de situatie van de ondernemer. Zo is een betaalafspraak altijd bespreekbaar, kunnen we uitstel van betaling verlenen zo willen we ervoor zorgen dat de bestaanszekerheid niet onder druk komt te staan", laat een woordvoerder van verantwoordelijk wethouder Groot Wassink weten.

Perspectief en bestaanszekerheid bieden

Daarnaast heeft de gemeente eind 2020 het Actieplan Veerkracht opgesteld om perspectief en bestaanszekerheid te bieden aan zelfstandigen en armoede en problematische schulden bij zelfstandigen op te lossen en liefst te voorkomen. 

De gemeente benadrukt dat de TOZO in het leven is geroepen om “te voorzien in de ernstigste financiële nood van de ondernemer en als overbrugging van de crisisperiode”. Sinds 1 januari 2021 is er ook de regeling Tijdelijke Ondersteuning Noodzakelijke Kosten (TONK), een tijdelijke tegemoetkoming in noodzakelijke kosten voor huishoudens die te maken hebben met een inkomensterugval en daardoor hun woonlasten niet meer kunnen betalen uit het resterende inkomen.