Een houten zwaardhandvat of panfluit uit het jaar 0, 'in Italië vind je die niet, hier wel'

Schoenzolen, spintollen en allerlei ander hout werden er gevonden bij opgravingen rond het Fort Velsen tussen 1972 en 1994, waar ook veel vrijwilligers uit Velsen aan meehielpen. Maar de kennis over houtconservering liep nog uit de pas, waardoor het nog tot de jaren negentig duurde voor de belangrijkste stukken op een 'juiste' manier werden bewaard.

Toen de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in het kader van 'Nieuwe kennis uit oude opgravingen' Lange vorig jaar de opdracht gaf om de collectie aan houten voorwerpen met de kennis van nu uit te werken, vond zij het ene na het andere interessante stuk.

Zelfs het puin leert ons iets

En dat levert leuke weetjes op, vertelt de archeoloog. Zoals dat er niet alleen Romeinse militairen in en rond het fort verbleven, maar ook vrouwen en kinderen. Ze speelden er en maakten er kleren en muziek.

Zoals vaker bij wetenschappelijke onderzoeken, komen sommige vondsten ook uit onverwachte hoek: niet alleen de voorwerpen, maar ook het puin leert ons iets. Door de zaagsporen op bewerkingsafval weten we dat de Romeinen de zaag hier naartoe moeten hebben meegenomen. In de IJmond hadden we die zelf nog niet tussen ongeveer 15 en 30 na Christus.

Om dat allemaal te weten te komen keerde Lange de bakken om waarin het hout van de opgravingen bewaard was gebleven en bestudeerde ze de voorwerpen stuk voor stuk. Ze vroeg zich af wat het was en van welk soort hout het was gemaakt. Gisteravond presenteerde zij haar bevindingen in een rapport. 

Niet eerder opgegraven

"Veel stukken zijn echt heel gaaf", zegt ze enthousiast. "Het is een enorme rijkdom aan dingen. Sommige voorwerpen verwacht je wel te vinden bij een fort, zoals het handvat van een gladius, een kort steekzwaard. Die moet meegenomen zijn uit zuidelijkere gebieden, want die is gemaakt van buxushout."

Of de staf gemaakt van wijnstok: daar zijn er twee van gevonden en die waren van een centurio, een onderofficier van een legereenheid van 80 soldaten. Voor zover bekend zijn zulke staffen niet eerder opgegraven. Die kenden we alleen uit teksten en van afbeeldingen.

Maar Lange ontdekte ook heel andere voorwerpen. "Naast de militaire gereedschappen, kwamen we op een gegeven moment ook een heel raar dingetje tegen", vertelt ze, duidelijk enthousiast. "Een plankje, volledig uitgedroogd, met gaten aan de bovenkant: een fragment van een panfluit. Normaal gesproken waren die van riet, maar deze is van buxushout." 

Ook leuk: daarvan zijn er maar negen op de wereld, waarvan er volgens Lange één in Uitgeest, in Dorregeest gevonden is.

Maar: hout, dat vergaat toch in 2.000 jaar? Niet in de natte Nederlandse bodem, legt Lange uit, die is namelijk ideaal om hout lang in te conserveren. "Als je het opgraaft, dan is het zacht als cake, dat wel, behalve eik." 

Beter in Nederland dan Italië

"We zijn ons er nauwelijks bewust van dat Nederland echt een schatkamer is aan ecologische vondsten: hout, leer, alles wat heel erg vergankelijk is. Als je wil weten hoe die dingen in de Romeinse tijd zijn geweest, dan kun je beter in Nederland zijn dan in Italië."

Want bijvoorbeeld de Romeinse trends bereikten Fort Velsen zeker, ondanks dat het nog een stuk ten noorden van de Romeinse grens lag. Lange: "We hebben rond het fort de de poten van meubilair gevonden, dat echt van hetzelfde type is als in Herculaneum, dat aan de voet van de vulkaan de Vesuvius lag. Dus de hoge officieren hadden hier in dit natte platteland dezelfde luxe als thuis."

"Eén bedpoot hebben ze bij de opgravingen in de vorige eeuw al goed herkend en die is mooi geconserveerd. En het leuke is dat die in Romeinse stijl is gemaakt, maar dan van els, een inheemse houtsoort. Dus misschien heeft een Romeinse houtdraaier die hier gemaakt, met de kennis van daar."

En wat gebeurt er nu verder met dit rapport? Lange: "Het komt sowieso online en is gratis te downloaden bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De 2.500 voorwerpen zijn nu beschreven, op houtsoort bepaald, en komen in een online database terecht. Die kunnen mensen gewoon inzien."

En als in hout gespecialiseerde archeoloog heeft ze nog een stille wens: "Ik hoop dat mensen zich meer bewust worden dat we in Nederland bij opgravingen hout kúnnen vinden en dat dat belangrijk is. Want zelfs archeologen denken soms nog dat hout niet interessant is." En dat is verkeerd gedacht, volgens Lange. "Het is echt een Nederlandse highlight, dat een inkijkje biedt dat je anders nooit krijgt."