Jeugd veel minder crimineel dan tien jaar geleden, wel vaker betrokken bij zwaar geweld

Waar tussen 2000 en 2005 nog sprake was van een (lichte) toename van veroordeelde minderjarigen en jongvolwassenen, is er sinds 2008 sprake van een afname. Hoewel er ook in 2019 nog minder jongeren werden veroordeeld dan in de jaren daarvoor, lijkt er wel langzaam een einde te komen aan de dalende trend.  

Ook de daling van het aantal verdachte minderjarigen en jongvolwassenen leek in 2019 voorbij, want in dat jaar werden er voor het eerst in veertien jaar weer meer verdachten geregistreerd dan in het jaar ervoor. In 2020 daalde hun aantal weer tot onder het niveau van 2018, al vindt het CBS het vanwege de coronacrisis nog te vroeg om daar conclusies aan te verbinden. 

Wat opvalt is dat de jeugdcriminaliteit onder alle groepen - dus onafhankelijk van leeftijd, geslacht, migratieachtergrond, type huishouden - sinds 2015 is afgenomen. Wel zijn er flinke verschillen. Zo is het aandeel verdachten met een Turkse of Marokkaanse achtergrond sneller gedaald dan het aandeel verdachten met een andere migratieachtergrond. En het aandeel verdachten onder jongeren uit eenoudergezinnen is sterker afgenomen dan het aandeel verdachten onder jongeren uit andere typen huishoudens. 

Minderjarigen en jongvolwassenen die in de grootste Nederlandse steden wonen maken zich sneller schuldig aan strafbare feiten dan minderjarigen die in kleinere steden of dorpen wonen.

Zo was ruim één op de vijf (21 procent) minderjarige en jongvolwassene verdachten in 2019 woonachtig in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht of Den Haag, terwijl in 2019 in die gemeenten in totaal 12 procent van alle Nederlandse minderjarigen en 14 procent van alle Nederlandse jongvolwassenen woonde.  Amsterdam spant de kroon, met 8 procent van alle minderjarige, en bijna 8 procent van alle jongvolwassene verdachten. 

Veel minder jongeren veroordeeld

Toch is het aandeel minderjarigen en jongvolwassenen dat is veroordeeld voor een misdrijf in Amsterdam de afgelopen jaren scherp gedaald. Werden er in 2015 per 1.000 Amsterdamse minderjarigen nog 16 daders veroordeeld voor een strafbaar feit in de hoofdstad, in 2019 waren dat er nog 'maar' 12 per 1000 (-26 procent). Kijken we naar de oudere jeugd (18 t/m 23 jaar), zien we een daling van 38 veroordelingen per 1.000 jongvolwassenen in 2015 naar 33 veroordelingen per 1.000 jongvolwassenen in 2019 (-13 procent).

Het aandeel minderjarigen dat is veroordeeld voor een strafbaar feit in Haarlem is tussen 2015 en 2019 met 26 procent gedaald, (afgerond) van 7 naar 5 per 1.000 Haarlemse minderjarigen. De daling onder jongvolwassenen in de provinciehoofdstad is ongeveer even groot, van 28 naar 21 per 1.000 jongvolwassen Haarlemmers (-24 procent). Zaanstad noteert respectievelijk dalingen van 39 procent voor veroordeelde minderjarigen en 16 procent voor veroordeelde jongvolwassenen. 

Haarlemmermeer 

Haarlemmermeer, afgemeten naar inwonertal de vierde gemeente van Noord-Holland, spant in positieve én in negatieve zin de kroon. Werden er in 2015 per 1.000 Haarlemmermeerse minderjarigen nog 7 minderjarigen veroordeeld voor een strafbaar feit in de gemeente, in 2019 was dat aandeel bijna gehalveerd tot 4 veroordelingen per 1.000 minderjarigen (-42 procent). Bovendien scoort Haarlemmermeer met 'slechts' 12 verdenkingen per 1.000 minderjarigen beter dan de andere 24 grootste gemeenten van het land. 

Voor jongvolwassenen was de daling met 33 procent (van 67/1000 in 2015 naar 45/1000 in 2019) iets minder sterk, maar nog steeds aanzienlijk. Overigens schetst die daling wellicht een te rooskleurig beeld,  want met 45 veroordelingen per 1.000 jongvolwassenen steekt Haarlemmermeer nog steeds met kop en schouders boven de andere gemeenten uit. Voor de 25 grootste gemeenten van het land geldt dat er per 1.000 jongvolwassenen gemiddeld 16 zijn veroordeeld, wat betekent dat er in 2019 bijna drie keer zoveel jongvolwassenen zijn veroordeeld voor misdrijven gepleegd in Haarlemmermeer. 

Legio voorbeelden

Hoeveel minderjarigen en jongvolwassenen er de afgelopen jaren zijn veroordeeld voor lichte en zware criminaliteit in Haarlemmermeer is niet bekend, al zijn er legio voorbeelden van verdenkingen en veroordelingen voor de zwaardere variant. Zo werden vorig jaar juli een 18-jarige Hoofddorper en twee 19-jarige Amsterdammers aangehouden voor het doodschieten van een leeftijdsgenoot aan de Opaallaan in Hoofddorp.

Een jaar eerder werd de 64-jarige Tom doodgestoken door twee 15-jarige jongens, die uit waren op het geld (een paar tientjes) dat hij kort daarvoor had gepind bij een geldautomaat bij het Hoofddorpse winkelcentrum Toolenburg. Ze werden veroordeeld tot tien maanden jeugddetentie en jeugd-tbs. Weer een jaar eerder pleegde een 15-jarige jongen uit Nieuw-Vennep een gewapende overval op een snackbar bij winkelcentrum Floriande.

In augustus vorig jaar werden vier Hoofddorpers tussen de 16 en 18 jaar opgepakt voor een overval op de Vomar-supermarkt in winkelcentrum Pax. Eerder deze maand werd een 15-jarige jongen opgepakt voor een steekincident op praktijkschool De Linie aan de Hoofdweg in Hoofddorp waarbij het slachtoffer een vinger zou zijn verloren.  

Campagne

Het baart de gemeente Haarlemmermeer grote zorgen dat veel jongeren met wapens op zak de straat opgaan. Na de roofmoord op de 64-jarige Tom werd daarom een campagne gestart om jongeren te ontmoedigen messen bij zich te dragen. Onder de noemer #showskillsnotknives riepen de gemeente en politie jongeren op 'de juiste keuze te maken'.  Een actie waarbij jongeren ongestraft hun (steek)wapens konden inleveren, leverde eind september welgeteld vijf messen op.  

NH Nieuws interviewde destijds een jongerenwerker en een anonieme Hoofddorper die 'voor zijn eigen bestwil' ook weleens een mes meeneemt de straat op. "Hij heeft echt het gevoel dat hij zichzelf moet beschermen", zei jongerenwerker Gijs Heijnis. "Het is een beetje het kip-en-het-ei-verhaal: andere jongeren hebben een mes, dus ik moet een mes meenemen."  

Het messenprobleem speelt ook in Zaanstad, getuige meerdere incidenten waarbij de afgelopen jaren slachtoffers zijn gevallen. Zo werd de destijds 16-jarige Nick Bood in 2017 in het centrum van Zaandam doodgestoken tijdens een ruzie om een drugsschuld. De 15-jarige dader werd twee jaar later in hoger beroep veroordeeld tot een jaar jeugddetentie en jeugd-tbs. In augustus vorig jaar raakte bij een steekpartij bij station Krommenie-Assendelft een 16-jarige jongen gewond. De politie hield dezelfde avond een 17-jarige jongen aan.

Nadat een wijkagent vorig jaar mei  bij een 14-jarige een groot mes aantrof dat bij winkelketen Action was gekocht, riep hij via social media de winkelketen op om geen messen meer aan minderjarigen te verkopen. Action gaf gehoor aan de oproep en na een oproep van burgemeester Jan Hamming deden ook andere winkelketens de verkoop van messen aan minderjarigen in de ban. De gemeente ging zelfs nog een stap verder, en maakte het voor jongeren strafbaar om op straat een mes op zak te hebben. Wie betrapt wordt met een mes, krijgt een boete van 2.500 euro. 

Aanstaande donderdag moet de 21-jarige Zaanse drillrapper Roan W. voor de rechter verschijnen om verantwoording af te leggen over zijn betrokkenheid bij een steekpartij in Oostzaan, op 4 februari vorig jaar. W was ook betrokken bij een dodelijke steekpartij in Scheveningen vorig jaar, en zat enige tijd vast voor betrokkenheid bij de steekpartij die het leven aan Nick Bood kostte. 

Dat minderjarigen en jongvolwassenen zich de afgelopen jaren vaker schuldig zijn gaan maken aan zwaardere delicten noemt criminoloog Jasper van de Kemp van de Vrije Universiteit 'een zorgelijke ontwikkeling'. Wel vindt hij het belangrijk om de trend te relativeren, want het aantal ernstige delicten valt nog steeds in het niet bij het aantal kleinere vergrijpen dat door de jeugd wordt gepleegd.    

Bij ernstige delicten gaat het volgens Van der Kemp geregeld om 'incidenten tussen jeugdgroepen'. "Jongeren dragen vaker wapens bij zich, en als ze een wapen bij zich hebben is de kans groter dat het gebruikt wordt en dat een incident een ernstige afloop heeft."  

Dat het CBS-rapport laat zien dat de toename van ernstig geweld zich beperkt tot enkele wijken in grote steden, betekent volgens de criminoloog dat het vaak gaat om 'lokale kwesties'. Hoewel hij weinig zicht heeft op de lokale situatie in Haarlemmermeer, vindt hij het voorbarig om op basis van de CBS-cijfers over het aantal veroordeelden (per 1.000 minderjarigen/jongvolwassenen) conclusies te trekken. 

"Dat hangt ook samen met de mate van ingrijpen, bijvoorbeeld door de politie. Waar worden de prioriteiten gelegd? Zijn er specifieke acties geweest?", somt hij een aantal vragen op die van invloed kunnen zijn op het aantal jeugdige veroordeelden. 

Dat jeugdcriminaliteit in algemene zin een dalende trend laat zien verbaast hem in ieder geval niet. "Dat geldt in grote lijnen voor alle criminaliteit (ook onder volwassenen, red.), met uitzondering van gedigitaliseerde criminaliteit." Dat er minder criminaliteit wordt gepleegd, heeft weer te maken met de mate van 'beveiliging en technische preventie' waarmee we ons tegenwoordig wapenen tegen criminelen. "Omdat er vaker gepind wordt hebben winkeliers vaak minder cash geld in de zaak en worden ze minder snel overvallen."