Nieuw systeem haalt schat aan informatie boven: vijf spraakmakendste vondsten

1. De slavenopstand in Indonesië waar nog niemand van wist

Met behulp van de transcripties reconstrueerden onderzoekers een tot nu toe onbekende slavenopstand in 1710 op Banda Neira, in het huidige Indonesië. Op de traditionele manier hadden onderzoekers ruim 9.500 pagina's aan handgeschreven brieven uit het archief van de VOC moeten lezen. Met de nieuwe technieken konden onderzoekers binnen korte tijd alle documenten doorspitten.

Vanaf 1707 blijkt in de documenten een toename te zien van de woorden 'weglopen' en 'vluchten'. In de teksten is geen directe oorzaak te vinden. Maar door de beschreven slechte omstandigheden die er waren, de continue aanvoer van nieuwe slaven die niet aan de miserabele omstandigheden van Banda Neira gewend waren én de drang van eigenaren naar meer productie (en dus meer slaven), is het niet gek om aan te nemen dat dit aanleiding is geweest tot sociale onrust en opstand. 

2. Weduwe doneert geld aan dochter van slavin 

Maar ook dichter bij huis zijn verhalen over slavernij door de nieuwe mogelijkheden makkelijker te achterhalen. Wanneer je bijvoorbeeld notariële akten doorzoekt op het woord 'slavin', komen er verschillende verhalen bovendrijven. Zoals het verhaal van Catharina Theodora Dull. Zij meldde zich in 1826 als weduwe bij een Haarlemse notaris. Zij wilde graag vastleggen wat er met haar nalatenschap ging gebeuren. Bij de notaris sprak zij over Marianne, geboren in Kolonie Berbice. Geboren uit een slavin. Marianne ontving eenmalig duizend gulden, dit kun je vergelijken met de waarde van 10.752 euro vandaag de dag. 

3. 120 unieke ontdekkingen over aard- en zeebevingen 

Historisch onderzoek naar natuurrampen wordt gebruikt om bepaalde patronen te ontdekken en nieuwe natuurrampen te voorspellen. Hiermee kan schade en leed zoveel mogelijk voorkomen worden. Veel VOC-stukken waarin deze informatie te vinden is, zijn nog niet onderzocht. Het projectteam maakte door het nieuwe systeem een inventarisatie. Dit leverde binnen korte tijd 120 verwijzingen op naar unieke aard- en zeebevingen, beginnend in 1674 en eindigend in 1786. 

4. Tot slaaf gemaakten en vrouwen krijgen door UvA-studenten een stem 

In veel bestaande zoekingangen van archieven zijn mannen oververtegenwoordigd, zo ook in testamenten uit de VOC-archieven. Studenten van de Universiteit van Amsterdam wilden ook tot slaaf gemaakten en vrouwen een stem geven en startten met een onderzoek middels transcripties. Daaruit kwam naar voren dat in ruim 60 procent van de geschriften vrouwen werden genoemd en in ruim 30 procent van de documenten slaafgemaakten. 

5. Katoenhandel Haarlem minder succesvol 

Haarlem mocht zich eeuwenlang een textielstad noemen, maar in de negentiende eeuw stonden de zaken er minder goed voor. Belgische textielhandelaren werden na 1830 met subsidies naar Nederland gelokt in de hoop daar een succesvolle onderneming te kunnen starten. Maar die hoop werd snel de grond in geboord. In het proefschrift van Frans Meesing staat beschreven wat twee Belgische textielhandelaren aantroffen: 'een ondervoede', 'fysiek verzwakte' en 'geestelijke gedegenereerde bevolking'. De geschoolde arbeiders waarover veelal werd gesproken waren er niet. En het vak was men volgens Meesing verleerd. Rond 1850 waren de economische vooruitzichten in Haarlem weer even somber als twintig jaar eerder. 

Volgens Nico Vriend, coördinator publieksprojecten van het Noord-Hollands Archief, zijn deze ontdekkingen nog maar het begin. Steeds meer documenten zullen volgens hem op deze manier vrij doorzoekbaar worden gemaakt. “En dan kunnen we weer nieuwe stappen gaan zetten. Zo onderzoeken wij de mogelijkheid om geautomatiseerd locatie- en persoonsgegevens uit documenten te halen en willen we experimenteren met beeldherkenning.”