Adriaan van Dis: "Ik schrijf om mijn eigen krankzinnigheid in beheer te houden"

We treffen Adriaan van Dis in het tuinhuisje van de uitgever aan een Amsterdamse gracht. Sinds negentien jaar is de succesvolle schrijver weer terug in de hoofdstad. Hij hoopte lekker op terrassen te kunnen zitten en 's avonds in een café, maar dat ging even niet door.

Van Dis: "Toen ik hier kwam, was er een nieuwe afspraak: je moet binnenblijven in een lockdown." Daar was hij natuurlijk wel aan gewend, want schrijvers zitten voortdurend in een lockdown. Maar nu was deze door de regering opgelegd.  

"Ik schrijf om mijn eigen krankzinnigheid in beheer te houden", zegt Van Dis. "Als ik het niet doe, zou ik geloof ik een beetje gek worden. Het is een ordening van je eigen waanzin. Van je eigen gedachtes, van je ideeën", vult hij aan. 

"Ik kom tot mijn boeken voornamelijk door mijn 'luistervinkerige' karakter." Daarom zit Van Dis dus zo graag op een terras of in een taxi. Door goed naar anderen te luisteren, komen de ideeën vanzelf. Alle mooie zinnen of gesprekken die hij hoort, schrijft hij op in speciale boekjes, om ze maar niet te vergeten.

"Ik hoor, ik zie. Ik zie verhalen boven mensen hun hoofd hangen, die natuurlijk pure projecties van mij zijn. De hele dag loop ik, schrijf ik en maak ik aantekeningen in een onleesbaar handschrift." Die aantekeningen zijn volgens eigen zeggen maar beperkt houdbaar. Van Dis moet ze binnen acht uur hebben uitgewerkt, anders zijn ze ook voor hem niet meer te begrijpen."

KLIFI

Soms groeit zo'n aantekening uit tot een kort verhaal, en soms groeit zo'n verhaal weer uit tot een roman. Zijn laatste boek KLIFI is daar een voorbeeld van.

"Dat was ooit begonnen als een kort verhaal", zegt Van Dis. "Dat ging over een dorp dat door een overstroming was getroffen. En waarin de mensen hun kleine geschiedenissen vertelden. Dat heb ik verplaatst naar een uitgesteld heden. Naar een tijd waarin het klimaat ons steeds meer hindernissen oplegt. Over de eerste orkaan die over Nederland waait.  Een kleine boezem van de rivier, waar illegaal gebouwd is, stroomt onder", vertelt hij.

"Mensen zoeken hun heil in een hoger gelegen deel, een terp waar iemand woont. Die man wordt geconfronteerd met mensen buiten zijn eigen veilige kring en hij wil zijn diensten aanbieden, hun vermissingen noteren. Hij schrijft hun verhalen op. Dat blijken allemaal mensen te zijn die uit de pas lopen. Dat is iets dat mij interesseert."

Presentator

We kennen Adriaan van Dis niet alleen als schrijver, maar zeker ook als presentator van de onvolprezen literaire talkshow Hier is....Adriaan van Dis. Net als kinderen nu, wilde Van Dis vroeger beroemd worden, maar hij wist nog niet precies waarin. Hij had zich al eens aangemeld voor een toelatingsexamen als nieuwslezer, maar dat werd geen succes. Men vond hem daarvoor te bekakt praten.

"Toen ben ik maar bij een krant gaan werken, dan kunnen ze je tenminste niet horen", vertelt hij. 

Via de krant kwam hij in contact met de redactie van een satirisch televisieprogramma. Daar stelde hij zichzelf voor als een 'meneer in een rood jasje die vragen ging stellen.'

Van Dis mocht het gaan proberen als presentator. "Het leuke van dat programma was dat het maar een keer per maand was. Het was acht keer per jaar. Mensen zeggen vaak: 'Wij keken elke week', maar dat is het geheugen. Dat moet je nooit vertrouwen." 

Het boekenprogramma stopte na negen jaar omdat Van Dis zelf boeken wilde gaan schrijven. "Dat deed ik toen ook, maar in de marge." 

Kijk hier voor meer Noord-Hollandse iconen