Pasen: van terugkerende evenementen tot eeuwenoude tradities

Het is weer Pasen. Dagen waarop we de verrijzenis van Jezus vieren. Maar ook een dag die in het teken staat van rituelen en evenementen. Iedereen vult het weer op een andere manier in. Wat Willem Keesom onder Pasen verstaat is duidelijk: Paasvee Schagen. Als voorzitter van De Paasvee vereniging in Schagen slooft hij zich al jaren uit om het terugkerend evenement tot een groot succes te maken. Dat het dit jaar niet door kan gaan, doet hem dan ook zeer. 

"Voorafgaand aan de Paas vindt de vastentijd plaats", legt hij uit. "In die periode mag geen vlees worden gegeten." Om de vastentijd af te kunnen sluiten met een goed stuk vlees, vindt tien dagen voor Pasen een speciale keuring plaats. Het dier met het mooiste vlees wordt geslacht. 

Uitgegroeid tot volksfeest 

Lisette Blokker, medewerker van het Regionaal Archief in Alkmaar en groot Paasvee-fan, vertelt dat de eerste editie plaatsvond in 1894. Een jaar eerder werd De Paasvee vereniging opgericht. "In die tijd vond een grote agrarische crisis plaats. De zogenoemde tentoonstelling op de Schager markt was een goed moment voor boeren om hun vee te verkopen tegen betere prijzen."

Volgens Keesom kwamen vroeger vooral agrariërs en veehouders op het evenement af, maar door de jaren heen is het uitgegroeid tot volksfeest. "Tegenwoordig zou je zeggen: wie komt er niet?", vertelt hij vol trots en enthousiasme. 

Veel is volgens Blokker niet aan de traditie veranderd. Naast dat het wedstrijdelement er vanaf het begin al heeft ingezeten, vormde ook het bezoek na afloop aan de kroeg vroeger al een belangrijk onderdeel van het Schager festijn. "Het was een goed moment om te netwerken", laat zij weten. 

Dat soortgelijke eeuwenoude tradities bestaan en voortbestaan, is volgens cultuurtheoloog Frank Bosman niet gek. "Je leeft vaak van leuk ding naar leuk ding en die subjectieve beleving die omarmen wij met allerlei rituelen waarmee wij markeren dat het om iets belangrijks gaat. Dat is ook de reden dat wij met verjaardagen met elkaar lang zal ze leven zingen."

Peter Jan Margry, onderzoeker religieuze cultuur bevestigt dat veel nieuwe tradities uit Pasen zijn ontstaan. Tradities die vaak breder worden beleefd en genoten. Toch is de mate waarin het wordt gevierd volgens hem wel plaatsgebonden. "In dorpen met een sterker gesloten karakter waar religie een bepalende factor is, wordt er meer bij Pasen stilgestaan."

Vissersdorp Marken 

Hij noemt het voorbeeld van vissersdorp Marken. Daar zie je volgens hem dat het nadrukkelijker aanwezig is. "Maar ook Heiloo met het Maria heiligdom, daar gaan mensen waarschijnlijk ook eerder naar de kerk met Pasen." In een stad als Amsterdam gaan vooral veel migranten volgens de onderzoeker met Pasen naar de kerk. Denk hierbij aan de Poolse gemeenschap of mensen afkomstig van Kaapverdië. Mensen die traditioneel religieus zijn. 

Toch is er volgens Margry ook een hele grote groep die dan niet in de kerk te vinden is. "De rest van de samenleving gaat thuis aan de paasbrunch." En daarbij is het boterlammetje natuurlijk niet weg te denken. Wat zijn oorsprong vindt in Amsterdam. 

"Rond 1925 startte een Amsterdamse Bakker met de verkoop van Paasmannetjes", vertelt Stella van Heezik, van Stadsherstel Amsterdam. "Een traditie dat kwam overgewaaid uit Duitsland." En terwijl de Amsterdamse bakker enthousiast paasmannetjes uitdeelde onder vaste klanten, dachten boterboeren: wij kunnen niet achterblijven en kwamen met het boterlammetje. 

Een bijzonder kunstwerk was het in die tijd niet. Stadsherstel Amsterdam vermeldt op haar website dat het wat op primitieve manier geboetseerde paas-boterlammetjes waren, gemaakt van jonge grasboter. Samen met een groot aantal eitjes werden deze door boter- en eierenboeren uitgedeeld onder de vaste klanten. Een traditie die voor de laatste wereldoorlog heel gebruikelijk was. 

Volgens de Larense pastoor Jan Vriend, die zich ooit heeft verdiept in folklorische aspecten rondom Pasen, zijn er tal van dit soort tradities. Wanneer wij hem vragen naar een ritueel waarbij Rooms-katholieke West-Friese boeren en bouwers omstreeks 1900 op zondag voor Pasen een gewijd palmtakje in de grond staken, reageert Vriend bevestigend. 

"Het is een oud gebaar om de levensgeest uit te nodigen. En om de akker tot leven te wekken", vertelt Vriend. De boeren hoopten hiermee een grotere oogst te bereiken. "Tot de jaren zestig werd vee dat van stal werd gehaald, voordat ze de weide ingingen, bijvoorbeeld ook apart gezegend." De pastoor uit Laren legt uit dat dit was om het dier te beschermen. "Als dieren buiten loslopen, komen zij vaak in strijd met elkaar over wie de leiding neemt. Het was dus ter voorkoming van verwonding en ziekte."

Voortbestaan

Margry geeft aan dat de komst en het voortbestaan van tradities erg belangrijk zijn. "Ze bieden mensen houvast, omdat het elke keer weer terugkomt." Daarnaast geeft het de samenleving volgens hem de mogelijkheid om ergens cohesie aan te ontlenen. 

Toch zit daar volgens hem wel een keerzijde aan. Het zorgt ervoor dat mensen met elkaar verbonden raken, maar het sluit ook uit. "Als iemand niet aan een heersende traditie deelneemt, dan hoort diegene er ook niet bij."