De regio West-Friesland is de thuisbasis van tientallen internationale bedrijven gespecialiseerd in de plantenveredeling en zaadtechnologie. In hun labs en kassen wordt gewerkt aan de verbetering van groenterassen, zodat ze bijvoorbeeld lekkerder smaken of resistent zijn tegen ziekten. 

Na de uitbraak van de tomatenziekte Tomato Brown Rugose Fruit Virus in 2014 in Israël waren de ogen dan ook gericht op de zaadtechneuten uit West-Friesland. Over de hele wereld zorgt het virus voor kopzorgen bij tomatentelers. De ziekte veroorzaakt onder andere gele vlekken op de tomaten. Kortom: wie het in de kas krijgt, heeft een onverkoopbare oogst. 

Tekst loopt door onder video

Onder andere de Enkhuizer zaadbedrijven Enza Zaden en Syngenta zijn bezig om resistentie in hun tomatenplanten te krijgen.

"We besloten meteen om dit als hoge prioriteit te behandelen", vertelt Kees Könst van Enza Zaden. "We kennen het Tobamo-virus, waar ook dit virus onder valt, en weten dat dit wereldwijd een groot probleem kan worden in korte tijd." Könst en zijn team zijn dichtbij een oplossing: ze ontdekten onlangs het gen dat een hoge resistentie biedt tegen het virus. 

De tools in handen

"Een traject zoals dit kon in het verleden makkelijk vijftien jaar duren. Maar vandaag de dag hebben we heel veel tools in handen waardoor dat sneller kan." Zo kunnen Könst en zijn team via DNA het gen van de plant zichtbaar maken, waardoor ze van tevoren al weten of de plant resistent is. "Daarmee kun je een aantal stappen overslaan", aldus Könst.

Zaadveredelaar Syngenta kondigt ook een primeur aan. "We hebben een resistent ras geïntroduceerd dit jaar", vertelt Ruud Kaagman van Syngenta deze week. "Een ras dat goed past binnen de landen die als eerste met het virus te maken hadden. En waar het virus het snelst om zich heen slaat." 

Van cherry- tot trostomaat

Het gaat om een vleestomaat voor de mediterrane landen. "Ons doel is om ieder jaar nieuwe rassen te introduceren. Startende in Israël en Midden Oosten, en heel snel zullen andere landen volgen", aldus Kaagman. "Ook in alle type tomaten: of het nu een cherrytomaat of trostomaat is."

Ondanks dat er achter de schermen gewerkt wordt aan de bestrijding, blijft het virus zich verspreiden. In 2019 waren ook Noord-Hollandse telers de dupe. Telers doen van alles om het virus buiten de kas te houden. Zo zitten de tomatenplanten van Dekker Glascultures in Wervershoof achter slot en grendel - tot teleurstelling van eigenaar Frank Dekker. "De glastuinbouw staat bekend om z'n openheid, maar er kan echt niemand meer in de kas komen."

Lees verder onder de video

"Zoals corona de maatschappij ontwricht, ontwricht dit virus de tomatenteelt", zo schetst Dekker de situatie. "Het gaat als een rode draad door je teelt, iedereen is als de dood voor dit virus." Dekker en zijn collega's werken met strenge hygiënemaatregelen. Zo mag je de kas alleen betreden met beschermende kleding en het gereedschap moet regelmatig ontsmet worden.

Zes besmette bedrijven

Het virus wordt in Nederland gemonitord door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Momenteel zijn er zes besmette bedrijven in Noord-Holland, waarvan vijf in de gemeente Hollands Kroon en één in Haarlemmermeer.

Jeroen Kavelaars, Senior Inspecteur bij de NVWA, vertelt dat telers niet direct de kassen hoeven te ontruimen wanneer het virus er opduikt. "De productie kan doorgaan onder hygiënische maatregelen. Daarmee voorkomen we onnodige extra schade voor de bedrijven." Het virus is volgens de autoriteit zeer besmettelijk en onder andere overdraagbaar via handen. Overigens wil Kavelaars benadrukken dat het virus niet gevaarlijk is voor mens of dier.

Lees verder onder de foto

Om de hoek bij tomatenteler Frank Dekker, staan de kassen van de Wervershover plantenkwekerij Gitzels. Gitzels kweekt zaden op tot jonge planten en is in de keten de schakel vóór de teler. Ook hier zijn de tomatenstekken afgeschermd. 

"Wij zitten aan de basis van de productie", legt Research & Development manager Matthijs Woestenburg van Gitzels uit. "Als je daar al een fout begaat, dan kan de ziekte zich door de keten makkelijk verspreiden. Want de planten geven tienduizenden zaden, die dan mogelijk al besmet zijn."

De werkzaamheden onder strikte hygiëneprotocollen zijn volgens Woestenburg 'te doen'. "Veel maatregelen golden al voor dit virus er was", zegt hij. Er zit nu niets anders op dan wachten tot er een resistente variant is. Hoe lang dat gaat duren is nog niet te zeggen.

"We hebben het afgelopen seizoen de eerste rassen getest op onze eigen locaties", aldus Kees Könst van Enza Zaden. "Het einde is in zicht en het gaat zeker niet jaren duren, maar dit jaar is de oplossing er zeker nog niet." 

Komende jaren nog niet

Tomatenteler Frank Dekker kijkt met een eigentijdse blik naar de ontwikkelingen. "Het is net zoals met het coronavirus: op een gegeven moment kán het ook heel snel gaan, maar wij gaan er niet vanuit dat er de komende jaren al iets komt."

Resistentie of niet, Matthijs Woestenburg van kwekerij Gitzels denkt dat de maatregelen in de kas onverminderd streng blijven. "Dit soort ziektes zullen steeds meer een rol gaan spelen", verwacht hij. "Het is slechts een kwestie van tijd voordat weer een ander probleem zich voordoet. Dat vereist continue anticipatie van veredelaars als Syngenta en Enza."