Een kijkje in het hart van de Westerdijk bij Scharwoude

De slingerende Westerdijk tussen Scharwoude en Hoorn zoals we die nu kennen, is niet hoe het er al eeuwenlang uit ziet, vertelt archeoloog Sander Gerritsen. "De dijk is door de eeuwen heen steeds meer verlegd en verstevigd. Dit is zelfs als de derde versie die er ligt." Na beschadiging of overstromingen in de 14e en 15e eeuw werd de dijk steeds op een andere manier hersteld of teruggelegd en daar komt de bochtige weg vandaan die nu nog te zien is.

Gevecht met de zee

In de 12de eeuw werd de eerste versie van Westfriese Omringdijk gebouwd. Het land bestond daarvoor uit een soort veenblubber, maar doordat het nu droog kwam te liggen klonk het in. De grond kwam steeds lager te liggen en tegelijkertijd steeg het zeeniveau. "Toen begon het gevecht tegen de zee in Scharwoude", legt Gerritsen uit. Want daar zal het af en toe best spannend geweest zijn. "Ik kan me zo voorstellen dat mensen op de dijk stonden om te kijken of de boel niet doorbrak."

De dijk werd door de eeuwen heen aangepast aan de kracht van het water. Maar wanneer welke verandering aan de dijk is gedaan is voor de archeologen moeilijk te bepalen. "Een jaartal er aan hangen doen we meestal aan de hand van vondsten: scherven of potten vertellen dan uit welke tijd de grond komt. Omdat voor de dijk vrij schone grond is gebruikt missen we die sporen."

Sterk hart

Wel is duidelijk wat het oudste stuk dijk is. "Binnenin zie je heel duidelijk een bruine heuvel. Dit is de oudste dijk die dateert uit rond 1200. Die dijk is met opgestapelde brokken van veen gebouwd en was relatief laag in vergelijking met de dijk zoals we die nu kennen. Opvallend is dat juist het oudste stuk dijk nog het meest in tact is gebleven", vertelt Gerritsen.

"De lagen buiten de oude kern daar zitten soms flinke scheuren in, hier is de grond verschoven geweest, maar dat is in het veenstuk niet gebeurd." Het veen blijkt dan goed bestand tegen de tand des tijds, maar dat is geen reden om veen nu ook toe te passen. "We zien ook dat het water in sommige periode onder het veen terecht is gekomen waardoor de dijk als het ware ging drijven, dat wil je niet."

Het voorland aan het water moest de dijk beschermen tegen het wegslaan van grond door het water, maar dat water stroomde steeds vaker over tegen de dijk aan en daarom werd de dijk versterkt. "Je zou denken: ze doen er door de jaren heen gewoon steeds een schepje bovenop, maar we zien nu dat de kop van de dijk juist naar het water toe opschuift. Waarschijnlijk was het land aan de kant van het water al wat hoger, waardoor het makkelijker aan te vullen was."

Bewondering

Gerritsen vindt dat het archeologisch onderzoek het plaatje compleet maakt. "Wat wij nu doen - het verstevigen van de dijk -  is in het verleden al zo vaak gedaan. Die historie is onderdeel van het verhaal van de dijk zoals we die nu kennen."  

Hoewel de dijkversterking er momenteel wel anders aan toe gaat benadrukt Gerritsen. "Het is allemaal handwerk geweest. Men vindt de Chinese muur knap gebouwd voor die tijd, maar de Westfriese Omringdijk is misschien nog wel een imposanter bouwwerk: hoe dat kruiwagentje voor kruiwagentje is gebouwd."

Bekijk hier onder meer foto's van de binnenkant van de dijk