Zandvoorts 'oudste' cold case: waar is dwerg Simon Paap gebleven?

Wim van der Heijden is een ver familielid van Simon Paap en schreef het boekje 'Jaapje van Zandvoort, de gevierde dwerg'. Samen met verslaggever Paul Tromp bezoekt Van der Heijden voor deze korte documentaire vier locaties in Haarlem en Zandvoort, die iets kunnen vertellen over het leven én de dood van Simon Paap. lees verder na video

Fragmenten uit de NH Nieuws-reportage over de Zandvoortse dwerg Simon Paap

De kleinste mens ter wereld

Simon Paap werd geboren op 25 mei 1789 in Zandvoort, in tijden van oorlog en armoede. Zijn vader was visser en mocht gedurende de oorlogsjaren niet meer de zee op met zijn vissersboot. Daarom bedacht hij het plan om zijn kleine Simon op de kermis in Amsterdam te laten optreden en dat bleek een groot succes. Simon stelde zich aan het publiek voor als 'kleinste mens ter wereld' en deed verschillende acts. "Hij trad op als Napoleon, maar bijvoorbeeld ook als hond die heel goed kon kaarten", aldus Wim van der Heijden. Na Amsterdam volgden kermissen in binnen- én buitenland, van Haarlem naar Brussel tot uiteindelijk zelfs optredens in de grote Engelse steden.

Kleertjes in het Frans Hals Museum

In het depot van het Frans Hals Museum liggen kledingstukken van Simon Paap. Depotbeheerder Erik van Rossum heeft ze speciaal voor de opnamen klaargelegd. Ondermeer een zwart jasje, witte sokjes, een broekje en een klein schoentje. Wim van der Heijden kijkt er zijn ogen uit. "Ik wist dat hij klein was, maar als je dit ziet, dan besef je je het nog beter. Heel bijzonder." Naast de kleding beschikt het museum ook nog over een klein geschilderd portret van Paap, waar hij als Napoleon staat te poseren, én een visitekaartje.

76 of toch 84 centimeter?

In de Grote of Sint Bavokerk in Haarlem staat op één van de zuilen de lengte van Simon Paap aangegeven. Vierentachtig centimeter, maar volgens Wim van der Heijden klopt dat niet. "Of hij moet een hoed op hebben gehad", lacht hij. "Ik ga uit van zesenzeventig centimeter. Dat is namelijk de lengte die ook op zijn grafsteen staat." Overigens spreekt iedereen over 'de dwerg', maar zijn lichaamsverhoudingen waren normaal. 'Klein mens' zou eigenlijk een betere benaming zijn, vindt Van der Heijden.

Paap kwam vaak in Haarlem. Als kind ging hij vaak met zijn familie mee naar de markt. "In een vismand, achterop de rug  van zijn zus of vader", aldus Van der Heijden. Haarlem heeft de dwerg min of meer geadopteerd als kleinste inwoner, maar ook dat klopt niet helemaal. "Veel mensen denken ook  dat hij hier in Haarlem begraven ligt, maar hij was geen Haarlemmer. Hij was een Zandvoorter."

Wim van der Heijden bij de lengtemaat van Paap in de Grote of Sint Bavokerk in Haarlem

Kado van de Engelse Koningin

In het Zandvoorts Museum staat een bonbonschaaltje, begin negentiende eeuw geschonken namens de Engelse koningin Victoria aan de kleine Simon. Want de Zandvoorter werd ook daar een bekende attractie. Hij trad ondermeer op in steden als Birmingham en Oxford en raakte bevriend met de koninklijke familie. "Ze noemden hem in Engeland 'the celebrated dwarf', oftwel 'de gevierde dwerg'. Men vond hem geweldig. Hij sprak goed Engels, was intelligent en kon zich als normaal mens uitdrukken", vertelt Van der Heijden. Hij wordt in het museum ontvangen door vrijwilliger Willem Paap. "Ook een ver familielid. Het is een achterneefje", grinnikt Paap.

Simon Paap hield ook wel van gezelligheid. "Hij lustte graag een wijntje. Het kwam nog wel eens voor dat hij beschonken thuis kwam, tegen de voordeur aan schopte en vervolgens in de wieg van zijn zusje kroop om te slapen", lacht Van der Heijden.

Gedood door een jaloerse dwerg

Paap is negenendertig jaar als hij, zonder begeleiding, gaat optreden in het Belgische Dendermonde. En daar loopt het helemaal verkeerd af. Op de kermis blijkt ook een Vlaamse dwerg op te treden en die wil van zijn concurrent af. "Het gezelschap rond die Vlaamse dwerg jutte het dronken kermispubliek op om Simon met een laken te jonassen en daarbij kwam hij op de keien terecht." Paap raakt zwaargewond en overlijdt. Zijn zwager komt het stoffelijk overschot ophalen en vervoert het in een koffer terug naar Zandvoort, waar Paap wordt begraven in de Hervormde Kerk. 

Grafroof 

Na het overlijden van Paap gaat er een gerucht door Zandvoort. "Hij zou niet meer in zijn graf liggen", vertelt Van der Heijden. "Het graf wordt opengemaakt en dan blijkt daar niet Simon, maar een zesjarig meisje te liggen. Het lichaam was spoorloos verdwenen." Waarschijnlijk is het stoffelijk overschot met goedkeuring van de familie opgegraven om tentoongesteld te worden in een rariteitenkabinet. Ook predikant John Vrijhof denkt dat dat het meest waarschijnlijke scenario is. "Een arme bevolking is makkelijk te manipuleren voor iemand die zo'n kabinet wil maken. Daar werden dan ook bedragen voor geboden waar de familie geen 'nee' tegen kon zeggen."

Wim van der Heijden heeft uitgezocht dat de overblijfselen van Paap in het pathologisch anatomisch museum van professor Hendriksz (1779-1843) terecht zijn gekomen. Hendriksz was ondermeer oogarts van Koning Willem I. Zijn verzameling is na zijn overlijden op een veiling aangeboden en daar is het stoffelijk overschot van Paap aan een onbekende verzamelaar verkocht. Sindsdien ontbreekt ieder spoor van de kleine Zandvoorter.

Ook grafsteen verdwenen

De grafsteen van Simon Paap was, net als zijn lengte, zesenzeventig centimeter lang. Deze is ooit aan het Frans Hals Museum geschonken, maar daar weten ze niet meer waar hij is. Dat komt volgens depotbeheerder Erik van Rossum omdat er vroeger slecht werd gedocumenteerd in de archieven van musea. "We hebben nu databases en barcodering, alles wordt heel goed vastgelegd. Maar vroeger sloeg de conservator het op in zijn hoofd en wist zo precies wat op welke plank lag. Dat is natuurlijk een zeer kwetsbaar systeem."

Hopen op een wonder

Wim van der Heijden acht de kans zeer klein, maar hoopt dat er de komende jaren toch meer informatie loskomt over het stoffelijk overschot en de grafsteen van Simon Paap. "Dat zou een wonder zijn. En ik hoop dat de gemeente Zandvoort er ook iets mee gaat doen, het is tenslotte ook een Zandvoorter. "

Predikant John Vrijhof hoopt dat er een blijvende herinnering aan Simon Paap in het dorp komt. "Hier zouden we zeker aandacht aan moeten geven. We hebben hier in Zandvoort een straat met allemaal gedenkstenen voor mensen die belangrijk zijn geweest voor Zandvoort. Maar deze persoon is natuurlijk ook belangrijk geweest voor het dorp. Het zou heel mooi zijn als er bijvoorbeeld een standbeeldje van hem zou komen."