AMSTERDAM Als je informatie bij een overheid wil krijgen over een bepaald project of onderwerp op basis van Wet openbaarheid bestuur (Wob), dan is het succes wisselend. Soms krijg je als betrokken burger of journalist precies wat je vraagt, maar regelmatig zijn er stukken gelakt of krijgen stukken het stempel geheim. Van dat laatste wilden we wel eens weten hoe vaak dat door de gemeenten en de provincie in Noord-Holland gebeurt.
Van verslaggevers Maarten Edelenbosch en Joost Lammers
Ons onderzoek begint in juli 2016 als we alle 48 gemeenten en de provincie een Wob-verzoek sturen. De informatievraag bestaat uit het verkrijgen van een overzicht van het aantal stukken dat door het college van burgemeester en wethouders en de gemeenteraad geheim verklaarde stukken tussen 2014 en 2016 (tot op het moment van beantwoording). Daarnaast willen we onder meer ook weten wat het onderwerp van de geheimhouding was en en het belang.
Lees ook: Gemeenten en provincie houden honderden stukken geheim voor burgers
De meeste gemeente voldoen keurig binnen de door de wet gestelde termijnen aan het eerste deel van het verzoek en sturen een overzicht. Bij een aantal gemeenten laat een antwoord maanden op zich wachten of heeft vragen over het verzoek. Uiteindelijk hebben we eind 2016 van alle gemeenten een antwoord.
Waarheid?
De antwoorden lopen uiteen. De één levert niet alleen een overzicht, maar ook een ruime toelichting. Aan de andere kant is er een klein aantal gemeenten dat geen overzicht wenst te verstrekken, omdat ze het niet zelf bijhouden en ze volgens de Wob geen documenten hoeven te vervaardigen. Daarnaast is een aantal gemeenten net gefuseerd en is er geen volledig beeld te geven van vóór en na de fusie. Er zijn ook gemeenten die zeggen helemaal geen geheime documenten te hebben. Wij gaan er vanuit dat alle gemeenten naar waarheid hebben geantwoord.
Iedereen kan op de door ons gemaakte kaart bij zijn eigen gemeenten de verstrekte gegevens bekijken en mogelijk op waarheid controleren. Het is ons opgevallen dat gemeenten verschillend omgaan met wat ze geheim noemen. Sommige gemeenten bestempelen bijvoorbeeld ook koninklijke lintjes en privéaangelegenheden als geheim. Dat zou het beeld kunnen vertroebelen en daarom hebben we de resultaten zoveel mogelijke op dat type geheimhoudingen gefilterd.
Er is ook een schemergebied waarbij stukken vertrouwelijk worden verstrekt, maar niet als geheim worden bestempeld. Dit gebeurt regelmatig, zo blijkt uit gesprekken en de onderzoeken, maar onbekend is hoe vaak dat gebeurt. Dit is dan ook niet meegenomen in de statistieken. Wel benoemen we het in de publicaties, omdat het relevant is dat voorbehoud te maken. Aan de andere kant verklaren gemeenten stukken geheim, maar stellen ze gelijk een datum vast waarop de geheimhouding vervalt.
Onderzoek onder raadsleden
De gemeenteraad moet als documenten aan alle of aan de meeste raadsleden zijn verstrekt, akkoord gaan met de geheimhouding. Omdat raadsleden zo als volksvertegenwoordigers als eerste geconfronteerd worden met de keuze of en waarom iets geheim en dus uit de openbaarheid zou moeten blijven, hebben we in februari een onderzoek uitgevoerd onder raadsleden. Dat hebben we gedaan in samenwerking tussen 10 regionale omroepen en Raadslid.NU.
Ruim 8.600 raadsleden hebben een link naar online vragenlijst gekregen, die ze één keer konden invullen. Dat hebben uiteindelijk ruim 1.000 leden verspreid over het land en over tientallen partijen ingevuld. Omdat de respons zo divers is, geeft het een goed beeld van waar raadsleden tegenaan lopen. De foutmarge ligt tussen de 3 en 4 procent met een betrouwbaarheidsniveau van 99%.
Tot slot
We vellen met dit onderzoek geen oordeel over het instrument van geheimhouding in het algemeen. In sommige gevallen kan het schadelijk zijn voor personen, bedrijven of het maatschappelijk belang als stukken openbaar zouden worden. Als de afweging om stukken geheim te verklaren, maar zorgvuldig wordt gemaakt en zonder andere belangen te dienen.
Inwoners willen graag weten wat, hoe en waarom er besloten wordt. Transparantie van het openbaar bestuur is daarvoor van groot belang. We hopen door de gegevens openbaar te maken bij te dragen aan die transparantie en het maatschappelijk debat. Want dat de meningen er over verschillen, dat moge duidelijk zijn.